YÜKSEK RUHLARIN YERİ : TİLLO  / IŞIK HADİSESİ     (TİLLO / SİİRT)

'' Yeni yılda doğan güneş ilk olarak hocamın baş ucunu aydınlatmazsa, ben o güneşi istemem '' diyen bilim insanı İbrahim Hakkı'nın yaşadığı, Süryanice anlamı  '' Yüksek Ruhlar '' olan Tillo , birçok özelliği ile gitmekten ve bulunmaktan keyif aldığım bir İlçe..

Tillo'da 257 yıl önce İbrahim Hakkı Hazretleri'nin yaptırdığı ışık düzeneğiyle güneşin ilk ışınlarının hocası İsmail Fakirullah'ın başucunu aydınlatması hadisesi törenlerle her yıl izleniyor..

Tillo'da 40 bin evliyanın mezarı olduğu söyleniyor. İlçe'de 25 türbe var. Doğal olarak Tillo' da yaşayan herkes şeyh torunu... 

Bir yanda Osmanlı'nın izleri, Selçuklu'ların damgası, öte yanda Arap esintileri. Her sokağında ayrı bir uygarlık kalıntısı.

İbrahim Hakkı Hazretleri'nin hocası için yaptırdığı ve kendisinin de içinde hocasının ayak ucuna defnedilmeyi vasiyet ettiği astronomi ve mimari bilim harikası türbenin yanısıra 8 köşeli ve 10 metre yüksekliğinde bir kule yapar. Bu türbenin tam doğusuna, gördüğümüz duvarı harçsız taşlarla inşa eder.

Tillo'nun konumunu fark eden alim, o gün, dünyanın başka hiçbir yerinde gerçekleşmesi mümkün olmayan astronomi olayını elindeki imkanlarla kusursuz hayata geçirmiş. Kim bilir belki de Tillo'yu '' dünyanın merkezi '' olarak tanımlamasında  bu özel hesap yatıyordu...

Bu hadise yılda sadece iki defa '' Ekinoks '' günlerinde oluşuyor. Bir yılda İlkbahar Ekinoksu (21 Mart) ve Sonbahar Ekinoksu (23 Eylül) olmak üzere iki kez Ekinoks gerçekleşiyor. Ekinoks olayında gece ve gündüz eşit oluyor.

Bu düzenek öyle bir düzenek ki, yansıma sırasında Tillo sokaklarında henüz güneş görünmüyor, Tillo' lular iki dakika sonra güneşi ufukta görebiliyorlar. 

Gece ve gündüzün eşit olduğu ve yeni yılın başlangıcı olan 21 Mart'ta güneş bu duvarın ardından doğmaktadır. Tepeden ve duvardan dolayı bütün Tillo gölgede kalırken, duvardaki açıklıktan giren güneş ışığı, türbenin kulesine, oradan da kırılarak türbenin penceresinden içeri girer ve hocası İsmail Fakirullah'ın başucunu bir süreliğine aydınlatır..

İbrahim Hakkı Hz. 'nin sahip olduğu pozitif ilimleri en iyi gösteren eserlerden biri de, şu anda bulunduğumuz yer olan '' KAL'AT - ÜL  ÜSTAT '' hadisesi ile ilgili dünyaca ün yapmış olan ''IŞIK HADİSESİ'' nin gerçekleştiği bu ilk başlangıç noktasıdır.

Uzayın derinliklerini Tillo'nun sokaklarından daha iyi bilen gizli ilimlere de vakıf astronom ; yıllarca yaptığı hesaplar sonucu hayata geçirdiği astronomik gövde gösterisi sayesinde bilgisinin derinliklerini yaklaşık 300 yıl önce güneş ışınları ile adeta Tillo' ya mühürlemiş.

İlçenin etrafı hafif engebeli dağlarla çevrili. Doğu tarafında kıvrımlı Botan Nehri geçiyor. Kal'at- Ül Üstat tepesinden çok yüksekten bu manzarayı izlemek çok güzel. Fırsat buldukça alabildiğince engin doğayı ve doğu'nun erken doğan güneşini buradan izlemeye geliyorum.

Burada büyük bir cam terasta var.

Tillo; Siirt'e 10 km uzaklıkta, doğusunda Pervari, kuzeydoğusunda Şirvan, batısında Siirt ile çevrili.

21 Mart Ekinoks gününden bir gün önce akşam hava kararırken Tillo ile buluştum ilk defa.. Siirt'den dostumuz İbrahim, çok güzel rehberlik etti, heyecanla tanıttı Tillo'yu bize.. Soğuk bir akşamdı. İlk durağımız Tillo meydanı ve Türbenin bulunduğu alan oldu. Bu akşam gezisi bir ön keşif oldu.

1514 yılında Yavuz Sultan Selim'in Çaldıran Seferi sonunda Osmanlı egemenliğine geçen İlçe , Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren Siirt İline bağlı bir bucakken 18 Mayıs 1990 tarihinde İlçe olmuş.

Burada çok eski tarihli mezarlar bulunuyor.

Tillo'nun meydanında yarın sabah yapılacak olan Işık Hadisesi Törenleri için hazırlıklar devam ediyor, dev ekran hazırlanıyordu.

21 Mart 2021 Pazar günü bu harika hadiseye ilk defa tanık olmak için sabah 04.00 da Siirt'den yola çıktık. Tillo' ya geldiğimizde kalabalık izleyici topluluğunun tören alanı etrafında yerlerini almış olduğunu gördüm.

Ancak, Tillo'da 257 yıl önce İbrahim Hakkı Hazretleri'nin yaptırdığı ışık düzeneğiyle sadece Ekinoks günlerinde güneşin ilk ışınlarının hocası İsmail Fakirullah Hazretleri'nin başucunu aydınlatması hadisesi hava muhalefeti nedeniyle gerçekleşmedi.. Maalesef bulutlar, güneşin ilk ışıklarının ışın yansımasını engelledi.

Ama törenler çok güzeldi, gece karanlığında geldiğimiz bu meydanda geçen yılın ışıma görüntüleri dev ekrandan gösterildi.

Sabah namazının ardından başlayan etkinlik, konuşmalar, Kuran-ı Kerim tilavetinin ardından Türkçe, Kürtçe ve Arapça ilahilerle devam etti. Meydanda kurulan dev ekrandan hadiseyi izlemek için güneşin doğmasını bekleyen ve cep telefonlarıyla o anları kaydetmeye çalışan vatandaşlarla beraber ilgiyle etkinlikleri izledik.

Saat 06.33' te gerçekleşmesi ve yaklaşık 5 dk sürmesi beklenen hadise, havanın bulutlu olması nedeniyle gerçekleşmeyince dev ekrandan bir önceki yılın ışıma görüntülerini izledik.

Siirt Valisi de etkinlik alanına geldi.

Hatta Vali, Kızılay tarafından kurulan stant da çorba dağıtımını elleriyle yaptı..

Her yıl ekinokslarda doğan güneş, duvarın ortasında bulunan pencereden süzülen ilk ışınları, kuledeki aynaya yansıdıktan sonra ışığın kırılması yöntemiyle pencereden türbeye ve oradan da İsmail Fakirullah Hazretleri'nin başucuna doğuyor.

 

1960 'lı yıllarda yapılan restorasyonlarda, pencerenin yerinin değişmesi sonucu düzenek çalışmaz ve izlenemez hale gelmiş. Ancak 2011' de değişik üniversitelerden bilim insanlarının yaptıkları uzun çalışmalarla yeni bir pencere açılarak olayın tekrar izlenmesi sağlanmış..

Tillo'da medfun İbrahim Hakkı Hz. Hocası İsmail Fakirullah Hz.' den '' Marifetname '' adlı eserinde şöyle söz eder :  '' Şeyhim İsmail Fakirullah Hz. 'nin Atası Mevlana Molla Ali Hz. , Cizre'de (Şırnak'ın İlçesi) alimlerin reisi iken Miladi 1504 tarihinde zalimlerin zulmünden göç ederek, bütün binaları kireçten güzel, Siirt Kasabası'nın doğusunda iki saat mesafede, yüksek bir yerde bulunan, havası güzel, bağları ve ağaçları bol, 200 evi, birkaç dükkanı, bir hanı, bir hamamı, üç mescit ve bir Cuma camisi bulunan Tillo adlı köyü vatan edinerek, bu camide İmam - hatip ve müderris olmuştur. Bu görevi daha sonra Molla Ali Hz. 'nin soyundan gelen İsmail Fakirullah Hz. sürdürmüştür.

'' Marifetname ''  Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın ikinci ana eseri ve ansiklopedi türünde. 1757 yılında yazılmış. 1836 ve 1864' te Mısır' da 1868, 1889 ve 1914 ' te İstanbul' da basılmış. Ortalama 600 büyük sayfa. El yazmaları 2 cilt olup, halen Tillo' da torunlarından Sadettin TOPRAK ve Emirhan KIRTORUN tarafından muhafaza ediliyor.

Bu çok değerli eseri ve İbrahim Hakkı'nın kullandığı kozmoğrafya aletleri, haritalar, güneş sistemiyle ilgili tahta küreler, el yazması çok değerli kitaplarla düşünüre ait çeşitli özel eşyalarının ve diğer el yazma eserleri bu özel müzede görülebiliyormuş. Tillo her anlamda çok özel bir ilçe.. Bu müzeyi ve daha bir çok tarihi eserlerini görme imkanım olmadı. Ama en kısa zamanda Tillo sokaklarında kaybolma gezisi yapacağım. 

Türbenin ya da astronomi harikası yapının hemen giriş kapısının karşısındaki tariki ağaç, aslan ile yılanın kavgasını sembolize ediyormuş. 

Marifetname eserinin birinci bölümü ; Fenni - i Evvel; yalın ve bileşik cisimleri, madenleri, bitkileri ve nihayet insanı anlatır. Sonra geometri, astronomi ve takvim konuları yer alır. Coğrafya'ya ait bölümünde 100' den fazla İlin hangi enlem ve boylamda olduğunu göstermiştir. Ayrıca '' Hiçbir çağda yerin döndüğüne inananlar eksik olmamıştır '' demiştir.

İkinci bölümde Fenn - i Sani, anatomi, fizyoloji gibi bilimler yer alır.

Üçüncü bölüm olan Fenn - i Salis, dini, ilahi ve felsefi içeriklidir.

Kırk sayfa tutan son bölüm törebilimdir denilebilir.

Bir toplumun manevi varlığını ve düşünce birliğini meydana getiren fikir ve sanat eserlerinin ve adetlerinin bütünü olan kültür, İlçe'de yaşayan insanlarda kendine özgü bir yapı oluşturmakta. Bölgede egemen olmuş medeniyetlerin geleneği, örfü, güzel sanatları ile bu kültüre etki ettiğini ve özünü, dini dünya görüşünü teşkil ettiğini görüyoruz. İlçe'nin eğitim ve kültür yönüyle zengin bir tarihi var. İlçe türbe ve ziyaret yerlerinin çok oluşu nedeniyle yöre halkı ve diğer bölgelerden gelen ziyaretçilerin akınına uğruyor. 

Tillo, fıstığı ile de çok ünlü. Tillo'nun fıstığı Antep Fıstığı'ndan daha iri yapılı. Bu yönüyle meşhur Antep ve İran Fıstığı ile rekabet edecek güçte. Fıstık, kuraklığa dayanıklı ve çok fazla bakım gerektirmeyen bir ağaç olduğu için üretimi çok rağbet görmüş.

Fıstık, yörede '' Bıttım '' denen yabani fıstık ağaçlarının aşılanması ya da fidanlıklarda yetiştirilen fidelerin (çöğür) dikimi ile üretiliyor.

Tillo merkezden kaleye doğru yola çıktık. Buradan Pervari, Van, Çatak yönündeki dağları, Botan Nehri'ni izledik.

Buradan Tillo merkeze tekrar inip Ulu Camiyi gezeceğiz.

İsmail Fakirullah Hazretleri'nin de İmam-Hatiplik yaptığı Cami avlusunda İsmail Fakirullah Hazretlerine ait ev ve İbadethane (çilehane) bulunmaktadır.

Aynı zamanda burada kendi elleriyle dikmiş olduğu Nar ağacı da bulunuyor. Nar ağacı hala meyve vermeye devam ediyor..

Minbere monte edilmiş olan ahşap kılıç dikkat çekici. Bu ahşap kılıç Mücahit ailesinin kutsal bir emaneti olarak İsmail Fakirullah (Ulu Camii) Camisine emanet verilmiş.

23 Eylül de Sonbahar Ekinoks' unda Tillo'da olabilirsem Işık Hadisesine tanık olmak için sabırsızlanıyorum.