ÖZEL BİR İNSAN :   HERBERT VON KARAJAN / MÜZİK, ETİK VE EGO   (AVUSTURYA)

Müzik tarihinde 1989 yılında ölen orkestra şefi Herbert Von Karajan kadar tartışılan biri var mıdır ?.  Sanatçı, yaşadığı dönemde sadece yaptığı müzikle değil, olağanüstü hırsı, otokratlığı ve tümüyle müziğe adanmış olmakla birlikte, sınır tanımayan egosu ile de tartışılırdı. Özel yaşamıyla da dikkatleri üzerinde toplayan Karajan, bir orkestra şefi değil de bir film yıldızı gibiydi.

Avrupa'nın en usta amatör kayakçılarından biriydi, spor arabaları, kendi kullandığı özel uçağı, yatçılığı bu yaşamın dikkat çekici bileşenleriydi.

Karajan'ın yönetiminde Berlin Filarmoni Orkestrası'ndan kusursuz bir '' Beethoven'in Symphony No.7 '' yorumu dinleyelim...

Karajan, yaşamı boyunca birçok orkestranın ve festivalin yönetmenliğini üstlendi. Böylece deyim yerindeyse bir '' Müzikal İmparatorluk '' kurmuş olan Karajan' dan esprili bir biçimde '' Avrupa'nın genel müzik yönetmeni '' olarak söz ediliyordu.

Sanatçının geniş bir coğrafyaya yayılan etkileri konusundaki mizahi bir ifade de şöyle : Karajan taksiye bindiğinde, şöför nereye gideceklerini sormuş, o da  '' Fark etmez, nereye istersen '' demiş ve devam etmiş, '' Nasıl olsa her yerde yaptığım bir şeyler var ...'' 

Herbert Von Karajan'ın tartışılan ve yaşamı boyunca olduğu gibi ölümünden sonra da bir gölge gibi onu takip eden bir başka özelliği ise Nazi Partisi üyeliğiydi.. Müzik dünyasının dev firmaları onun kayıtlarından oluşan CD' ler ve toplu edisyonlar hazırlarken, müzik dergileri onu değerlendiren yazılar yayımlıyorlar. Tartışılan ise hiç değişmiyor : Sanatı, kişilik özellikleri ve Nazi Partisi üyeliği !..

Nazi yönetimiyle değişik biçimde işbirliğine giren, bunun sağladığı olanakları kişisel çıkar uğruna kullanan sanatçılar da vardı. Sadece müzik alanı itibariyle değerlendirildiğinde, Nazi bağlantısı olan sanatçılar arasında Richard Strauss, Carl Orff gibi besteciler ile Karl Böhm, Wilhelm Furtwangler gibi şefler ile Elisabeth Schwarzkoph gibi şancılar da bulunuyor. Karajan da Nazi bağlantılı sanatçılardan biriydi. Meslek hayatına Nazilerin işbaşına geçtiği dönemlerde başlayan sanatçı, 1930' ların başından itibaren bu hareketle değişik biçimlerde işbirliği içinde oldu. Nazi Partisine üye olan Karajan, değişik etkinliklere de katıldı. Karajan 1946' daki yargılanma ve temizlenme sürecinde, Partiye kariyerini geliştirmek için üye olduğunu, müzik yönetmeni olarak da politik törenler için müzik sağlama sorumluluğundan kaçamadığını ifade etmişti.

Karajan, savaştan sonra Nazi bağlantıları nedeniyle kariyerine 1947' ye kadar ara vermek zorunda kaldı. 1954 yılında Berlin Filarmoni Orkestrası ile gerçekleştirdiği ABD turnesinde protestolarla karşılaştı. Sanatçı, kendini her defasında, apolitik ve sadece müzikal bir bakışı olduğu görüşüyle savundu.

Kuşkusuz ki Karajan her şeyden önce çok iyi bir müzikçiydi. Ulm ve Aachen gibi küçük kentlerde yıllarca şeflik yapmış, deyim yerindeyse çekirdekten yetişmişti. Sonra önemli orkestralarla konserler vererek tanınmış, nihayet Furtwangler' in ölümünden sonra 1955' te Berlin Filarmoni Orkestrası'nın hayat boyu şefliğine getirilmişti. Karajan bu orkestrayı dünyanın en iyi topluluklarından biri ve kafasındaki mükemmeliyeti geliştirecek bir araç haline getirdi.

26 Temmuz 1938' de Karajan, Operet sanatçısı Elmy Holgerloof ile evlendi. 1942' de boşandılar. Elmy, 1983' te kalp yetmezliğinden öldü. Salzburg' daki bürosundan yapılan açıklamada Karajan' ın  '' çok çok şok olduğu, etkilendiği ve haberden çok üzüldüğü, onu asla unutmadığı, onun bir parçası olduğu '' belirtildi. Karajan, Elmy' nin Aachen' deki cenazesine katılmadı. 22 Ekim 1942' de Karajan, ikinci eşi Anna Maria '' Anita '' Sauest ile, ünlü dikiş makineleri iplik üreticisinin kızı Gütermann ile evlendi. Yahudi bir büyükbabası olduğundan, Vierteljüdin (dörtte bir Yahudi kadın) olarak kabul edildi. 1958' de boşandılar.

6 Ekim 1958' de Karajan, Fransız manken olan üçüncü eşi Eliette Mouret  ile evlendi. Karajan 1957' de Mouret ile ilk kez tanıştı ve ondan çok etkilenmişti. İlk kızları Isabel 25 Haziran 1960' da doğdu. 1964' te ikinci kızları Arabel doğdu.

Reenkarnasyona inanıyordu ve sevdiği Alp Dağları üzerinde uçabilmek için bir kartal olarak doğmak istediğini söyledi. 

Yine de, 29 Haziran 1985' te, Sts Bayramı' nda St. Peter Bazilikası' nda II. John Paul tarafından kutlanan bir Ayin sıarasında Wolfgang Amedeus Mozart' ın Taç Giyme Ayinini gerçekleştirdi. Petrus ve Paulus' a katıldı ve karısı ve kızlarıyla birlikte Papa' nın elinden Kutsal Komünyon aldı. Ömrünün sonunda Katolik Kilisesi ile barışmış ve Katolik cenazesi talep etmişti.

Karajanlar, Yunan Makedon soyundandı. Soyadı, Osmanlı döneminden kalma diğer bir kaç isim gibi, birinin koyu ten rengine atıfta bulunarak Türkçe ön eki '' Kara '' içeriyor..

Yaşamı boyunca mükemmeliyet peşinde koşan Karajan, amacını '' Toscanini' deki kesinliği ve açıklığı, Furtwangler' in fantazisi ile birleştirme olarak ifade etmişti.

Karajan' ın şeflik tarzının belki en ayırt edici özelliği gözleri kapalı idare etme eğilimiydi.

Göz teması genellikle orkestra şefinin orkestra ile iletişiminde büyük önem taşıdığından, bu bir şef için oldukça alışılmadık bir durumdu..

1957' den 1964' e kadar Karajan, Viyana Devlet Operası'nın sanat yönetmeniydi. Görev süresinin ardından Berlin Filarmoni' nin müzik direktörlüğüne bağlı kalan Paskalya Festivali' ni başlattığı Viyana Filarmoni ve Salzburg Festivali ile yakından ilgilendi.

Karajan gençliğinden beri tutkulu bir sporcuydu; tutkulu bir kayakçı ve yüzücü ve günlük yoga ritüelini takip etti. Denizde Hellsorg adındaki yarış yatlarında bir kaç yarış kazandı. Learjet' in pilotuydu ve büyük bir yelken ve araba tutkunuydu. Özellikle Porsche arabalara düşkündü.

Avusturyalı Şef ,Herbert Von Karajan ( 5 Nisan 1908 - 16 Temmuz 1989) 1989' da vefatına kadar 34 yıl boyunca Berlin Filarmoni Orkestrası'nın baş şefliğini yaptı.

Azim, disiplin, çalışma, mükemmel ve kusursuzluğa ulaşabilme için geçen bir ömür.. Berlin Filarmoni Orkestrası ile yaptıkları bir prova çalışmasının görüntüleri bunu ortaya koyuyor. Arşivimde olan bu görüntüler iş ve özel yaşamımda bana ışık tutmuştur...

Daha sonraki yıllarda Karajan, kalp ve sırt problemleri yaşadı. 24 Nisan 1989' da Berlin Filarmoni Orkestrası' nın Şef Şefliğinden istifa etti.

 

Son konseri Bruckner' in Viyana Filarmoni ile 7. Senfonisi idi. 

16 Temmuz 1989' da Anif' teki evinde 81 yaşında kalp krizinden öldü.

Karajan, ölümünden sonra müzikal zamanın kendi aleyhine, Furtwangler lehine işlediğini bilseydi, herhalde sınır tanımayan egosu zedelenir ve rakibinin intikamını almış olduğunu düşünürdü herhalde.

Ama şüphe yok ki, böylesi bir mükemmeliyet de küçümsenecek bir şey değil. O geride bıraktığı, aralarında olağanüstü icralar da bulunan 800' ü aşkın nitelikli kayıtla, müzik tarihinde sınır tanımayan egosuna layık bir yeri şimdiden garanti etmiş durumda..

Mezarı, Avusturya'nın Anif kentindeki Heiliger Oswald Kilisesinin mezarlığında bulunuyor.

 

Karajan'ın ölümünden sonra eşi Eliette, bugün Salzburg' da olan ve '' Eliette ve Herbert Von Karajan Enstitüsü '' olarak bilinen Viyana' da Herbert Von Karajan Merkezi'ni kurarak müzik mirasını devam ettirdi. Çok sayıda projesi olan Enstitü, özellikle gençlerin gelişimine odaklanıyor ve Salzburg Paskalya Festivalini himayesinde bulunduruyor.

Kaynak: Ahmet Makal,  Karajan Institute